Bistuszowa
Bistuszowa leży na Pogórzu Karpackim, na obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Szwedka i jej dopływem potokiem Uniszowskim. Od zachodu i północy graniczy z Tuchowem i Burzynem (gmina Tuchów), od południa z Jodłówką Tuchowską (gmina Tuchów), a od wschodu z Uniszową. Prawdopodobnie była lokowana na prawie polskim i być może dopiero w XIV w. przeniesiono ją na prawo niemieckie. Osią układu osadniczego był ciek wodny potoku Szwedka, który swoją nazwę zawdzięcza tradycji, według której mieli się w niej potopić Szwedzi zaatakowani przez oddział okolicznych chłopów, a zagrody utworzyły wzdłuż niego wieś łańcuchówkę. Na wyżej położonych terenach (Podlesie) w czasach późniejszych powstały rozproszone przysiółki samotnicze. W okresie powtórnej lokacji układ pól był układem łanów leśnych.
Początki osady sięgają czasów XII w. kiedy to Królowa Judyta – druga żona Władysława Hermana, podarowała ją jako ziemie przyległe do Tuchowa, benedyktynom tynieckim. Nazwa pochodzi z języka germańskiego „bist us”, oznacza „na wyżynie” (wzniesieniu), być może dlatego, że znaczna jej część położona jest na dwóch przeciwległych wzgórzach. Dalsza część nazwy (-owa) odnosi się do określenia, iż były to ziemie królewskie z nadania.
Pierwsza wzmianka historyczna o wsi pochodzi z 1407 roku. Bistuszowa wymieniana jest jako wieś szlachecka, należąca w latach 1407-1422 do Zawiszy z Bistuszowej. W pierwszej połowie XV wieku Bistuszowa wraz z Łukowicami, Burzynem i częścią Ryglic były w posiadaniu Mikołaja z Burzyna. Ziemie to otrzymał za udział w wojnie z Krzyżakami od Króla który, w 1416 i 1430 powiększył swoje dobra o Kielanowice, Sierakowice i część Uniszowej.
W latach 1502-08 Bistuszowa należy do Jakuba z Burzyna. W rękach Burzyńskich Bistuszowa pozostaje do XVIII wieku. Osią układu osadniczego był ciek wodny potoku Szwedka. Na wyżej położonych terenach (Podlesie) w czasach późniejszych powstały rozproszone przysiółki samotnicze.
W XV wieku wykształcił się główny trakt komunikacyjny, droga z Tuchowa przez Uniszową, Ryglice, Joniny, Kowalową, do Jodłowej. W drugiej połowie XVII w. wzniesiono dwór w Bistuszowej, który przebudowano i rozbudowano w końcu XVIII w. Barokowo klasycystyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony z gankiem kolumnowym od frontu. Nakryty dachem czterospadowym łamanym- tzw. „polskim”, kryty gontem.
W pierwszej połowie XIX w. założono park dworski, który został przekształcony z wcześniejszego założenia ogrodowego, o powierzchni ok. 4 ha z aleją lipową prowadzącą do dworu, otoczony pierwotnie szpalerem kilkusetletnich dębów, z których zachowało się kilka egzemplarzy uznanych za pomnik przyrody. W 1882 r. właścicielem majątku byli Bolesław i Maria Bossowscy.
Przed 1868 rokiem Bistuszowa należała do Józefa Rychtarskiego. W 1946 roku majątek przejmuje Skarb Państwa, budynek dawnego dworu przejęty zostaje przez Gromadzką Radę Narodową, urządzona zostaje szkoła oraz przedszkole.
Nazwa wsi:
1228 – Bezdechowicze
1407 – Bestwossowa, Byesoschow
1486 – Byeschvoschovycze
1596 – Biestwieszowa
1880 – Bisłoszowa, Bistuszowa
Z kart historii:
• I poł. XI w. – domniemane powstanie wsi
• koniec XI. w. – wieś prawdopodobnie znalazła się wśród miejscowości nadanych przez królową Judytę, drugą żonę Władysława Hermana, wdowę po królu Węgierskim Salomonie, Benedyktynom Tynieckim.
• 1228 – w sfałszowanym dokumencie Leszka Czarnego wśród posiadłości klasztoru tynieckiego, wymienione są Bezdechowicze (dzisiejsza Bistuszowa)
• XIV w. – Benedyktyni Tynieccy tracą wieś na rzecz króla
• 1407 – pierwsza wiadomość o miejscowości jako wsi szlacheckiej określanej jako Bestwossowa, Byesoschow.
• 1 poł. XV w. – wieś własnością Mikołaja z Burzyna
• XV w. – przez Bistuszową prowadzi droga Tuchów – Uniszowa – Ryglice – Kowalowa do Jodłowej i doliny Wisłoki, która stanowi ważny trakt komunikacyjny
• 1486 – wieś określano w dokumentach jako Byeschvoschovycze
• XVI w. – miejscowość w ziemi krakowskiej, w powiecie bieckim
• 1664 – wieś należy do parafii przy kościele p.w. Św. Katarzyny. Z Bistuszowej do komunii wielkanocnej przystąpiło 85 osób.
• 2 poł. XVII w. – wybudowano dwór w Bistuszowej, który przebudowano i rozbudowano w końcu XVIII w. Barokowo klasycystyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony z gankiem kolumnowym od frontu. Nakryty dachem czterospadowym, łamanym tzw. „polskim”, krytym gontem.
• 1 poł. XIX w. – założono park dworski typu krajobrazowego, który został przekształcony z wcześniejszego założenia ogrodowego o powierzchni ok. 4 ha z aleja lipową prowadzącą do dworu, otoczony pierwotnie szpalerem kilkusetletnich dębów, z których zachowało się kilka egzemplarzy uznanych za pomnik przyrody.
• 1846 – Pośród powszechnie panującej nienawiści, szału namiętności ludzkich, pożogi, mordu i rabunków znalazły się chwalebne wyjątki. Do takich wyjątkowych wsi należała Bistuszowa, w której wójtem był Michał Witalis – 19-letni stolarz, powszechnie ceniony i lubiany. Chłopi tutejsi nie byli tak rozbestwieni jak w sąsiednich wioskach i wójt miał na nich dobry wpływ. W czasie rabacji zwołał on swoją gromadę do dworu Bossowskich w Bistuszowej, kazał zabić wieprza, rozkopać starte ziemniaków, wytoczyć beczkę wina z piwnicy i powiedział: „Jedzcie i pijcie, ale pilnujcie, aby tu inni nie napadali i nie mordowali”. Właścicieli dworu ukrył i uratował im życie, a kiedy nastał głód i choroby m.in. cholera, Witalis sprowadził lekarza, zakwaterował go we własnym domu, starał się o lekarstwa i wielu ludziom uratował życie. Potem Witalis zrobił zawrotną karierę. Dwukrotnie został wybrany na posła do sejmu wiedeńskiego, był członkiem Rady Państwa. Zawsze reprezentował interesy chłopów, z których się sam wywodził. Zmarł 20 marca 1888 r. jego mogiła znajduje się na cmentarzu w Ryglicach. Wieś należy do Bossowskich.
• 1880 – właścicielem był Richter.
• 1906 – założono szkołę, która w latach 1907 – 1914 była szkołą 1-klasową.
• 1914 – założenie przez Austriaków cmentarza wojennego 87 – dmiu żołnierzy austro węgierskich na bezleśnym wzgórzu w Bistuszowej. Obiekt ten zajmuje powierzchnię 262 m2, ogrodzony jest żelaznymi rurami na betonowych słupkach. W środku znajduje się cokół ze stalowym krzyżem i datą: „1914 – 1915”.
• w okresie 1939 – 1945 istniało tajne nauczanie. Tajne komplety odbywały się w Bistuszowej oraz Ryglicach, Kowalowej i Lubczy.
• 24.12.1914 – na terenie Bistuszowej, Ryglic i Uniszowej toczy się bitwa pomiędzy wojskami rosyjskimi i austriackimi.
• od jesieni 1944 – w Bistuszowej i Ryglicach stacjonował oddział skośnookich Kałmuków, którzy w ZSRR przeszli na stronę Niemców. Budzili oni wśród mieszkańców strach i grozę.
• 1949 – rozpoczęcie elektryfikacji wsi
• lata 90-te XX w. – telefonizacja, gazyfikacja
• 01.01.1999 – wieś w gminie Ryglice, w powiecie tarnowskim, w województwie małopolskim.